İkinci dönem Tanzimat Edebiyatı sanatçılarının genel özellikleri şunlardır:
- Recaizade Mahmut Ekrem, Abdilhak Hamit Tarhan, Sami Paşazade Sezai topluluğu olarak anılır.
- Nabizade Nazım ve Muallim Naci topluluğun diğer önemli isimleridir.
- Birinci topluluktan farklı yönleri şunlardır:
- “Sanat için sanat” anlayışını savunmuşlardır.
- Batı’ya daha yakın ve daha yenilikçilerdir.
- Kişisel konulara çokça yer vermişlerdir.
- Bu dönemde romantizmden realizme geçilmiştir.
RECAİZADE MAHMUT EKREM (1847 – 1914)
- “Üstat” olarak bilinir.
- II. Topluluğun önder nitelikli üyesidir.
- Şiir, hikâye, roman, tiyatro, eleştiri türlerinde eserler vermiştir.
- “Her güzel şey şiirin konusu olabilir.” görüşüyle Türk şiirinin konusunu genişletmiştir.
- “Sanat sanat içindir.” anlayışına bağlıdır.
- İlk realist roman olan Araba Sevdası’nda “Bihruz Bey” karakterinden hareketle yanlış Batılılaşmayı eleştirmiştir.
- Muallim Naci’yle eski-yeni edebiyat tartışmalarına girmiş; yeni edebiyatı ve “kulak için kafiye” anlayışını savunmuştur.
- Tartışmalar sırasında etrafında toplanan gençler üzerinde etkili olan yazar, Servet-i Fünun’un hazırlayıcısı olmuştur.
- Şiirlerinde romantiktir.
- Romanlarında realizmin etkisindedir.
- Talim-i Edebiyat adlı edebiyat bilgilerini içeren bir ders kitabı yazmıştır.
Eserleri:
- Şiir: Nağme-i Seher, Yadigar-ı Şebab, Pejmürde, Nijad Ekrem (Ölen oğlu için yazmıştır), Zemzeme (III Cilt)
- Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat yahut Süreksiz Sevinç, Çok Bilen Çok Yanılır, Atala
- Roman: Araba Sevdası (ilk realist romandır.)
- Hikâye: Şemsa, Muhsin Bey
- Eleştiri: Takdir-i Elhan (Muallim Naci ile kavgaları, kafiye konusu)
ABDÜLHAK HAMİT (TARHAN) (1852 – 1937)
- Şair-i Azam olarak tanınmıştır.
- Tanzimat I. dönemiyle başlayan yenileşme hareketindeki asıl başarıyı şiirleriyle sağlamıştır.
- Ölümü ve metafizik konuları ele alan felsefi şiirler yazmıştır.
- Aşk, doğa, vatan sevgisi de işlediği konulardandır.
- Sanat için sanat, anlayışındadır.
- Aruzun yanında heceyi de kullanmıştır.
- Şiirlerinde tezata yer vermiştir.
- Şiirlerinde şaşırtmacadan da yararlanmıştır.
- İlk pastoral şiirimiz olan Sahra’yı yazmıştır.
- Süslü ve sanatlı bir dili vardır; dil kurallarını fazla zorlamıştır.
- Romantizmin etkisindedir.
- Tiyatro eserleri sahne tekniğine uygun değildir, okunmak için yazılmıştır.
- Hece veya aruzu kullanarak manzum olarak kaleme aldığı tiyatroları vardır. Bazıları mensur olarak kaleme alınmıştır.
- Tiyatrolarında tarihsel ve hayali konuları işlemiştir.
Eserleri:
- Şiir: Sahra, Divaneliklerim yahut Belde, Makber, Ölü, Bunlar Odur, Hacle, Baladan Bir Ses…
- Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr-ü Sebat, İçli Kız, Duhter-i Hindu, Nesteren, Eşber, Tezer, Finten, İbn-i Musa, İlhan, Turhan yahut Endülüs’ün Fethi…
SAMİ PAŞAZADE SEZAİ (1860 – 1936)
- Tanzimat edebiyatının realist yazarlarındandır.
- İngiliz ve Fransız Edebiyatını iyi tanıyan bir yazardır.
- Esir kız Dilber’in maceralarını anlattığı “Sergüzeşt” (1889) romanıyla tanınır; bu romanda kölelik düzenini eleştirmiştir.
- Sergüzeşt (macera anlamına gelmektedir), romantizmden realizme geçiş özellikleri taşır.
- Toplumsal sorunları işlemiştir.
- Dönemine göre sade bir dil kullanmıştır.
- Gerçekçi yazarlardandır.
Eserleri:
- Roman: Sergüzeşt
- Hikâye: Küçük Şeyler (Batılı anlamda ilk öyküler.)
- Gezi-sohbet: Rumuzü’l-Edep
- Tiyatro: Şir
MUALLİM NACİ (1850 – 1893)
- Tanzimat edebiyatında divan edebiyatı alışkanlıklarını savunan ve sürdüren bir yazardır.
- “Kafiye, göz içindir.” anlayışını savunmuş ve Recaizade Mahmut Ekrem’le tartışmıştır.
- Sade bir dille ve hece ölçüsüyle yazdığı şiirleri de vardır.
Eserleri:
- Şiir: Ateşpare, Füruzan, Şerare
- Eleştiri: Muallim, Demdeme
- Anı: Ömer’in Çocukluğu
- Sözlük: Istılahat-ı Edebiye, Lügat-i Naci
NABİZADE NAZIM (1862 – 1893)
- Realist, natüralist özellikler taşıyan bir yazardır.
- İlk köy romanı olan Karabibik‘i (1890) yazmıştır.
- Zehra adlı realist-natüralist romanı edebiyatımızda ilk psikolojik roman denemesi ve ilk tezli romandır.